Okwiat – warianty geograficzne

Rodzaj Phalaenopsis obejmuje wiele gatunków rosnących na rozległym obszarze w wielu różnych siedliskach (np. P. amabilis, P. cornu-cervi, P. sumatrana). Okwiat tych gatunków może różnić się nieznacznie w zależności od siedliska w jakim żyje roślina. Narzędzia wykorzystywane zwykle do identyfikacji gatunku (takie jak wielkość i liczba kwiatów), nie są przydatne w takim przypadku ponieważ wygląd kwiatów może różnić się w zależności od zmian klimatycznych, zapylenia, wieku i odmienności osobniczej. Uważa się, że warżka i callus są strukturami daleko bardziej wiarygodnymi do identyfikacji, jako że znacznie mniej ulegają wyżej wymienionym wpływom.

Zdjęcie nr 14 przedstawia P. amabilis, jeden z Tajwańskich gatunków o najszerszym zasięgu występowania (Filipiny, Borneo, Malezja, Jawa, Sumatra, Nowa Gwinea i Australia). Został on wykorzystany jako gatunek mateczny do wyprodukowania handlowej odmiany tych roślin, jednej z najpopularniejszych Phalaenopsis sprzedawanych obecnie na rynku. Listki okółka zewnętrznego i wewnętrznego są czysto białe, a żółtobiałą warżkę, u jej podstawy zdobią czerwone plamki i paski. Gatunek ten nie rośnie w dżungli, w dużym skupisku roślin, ale w otwartych lasach, a jego kwiaty pojawiają się na pędzie kwiatowym liczącym metr i więcej. W uprawie sztucznej kwiatostan pojawia się gdy przez miesiąc lub dwa temperatura nocą utrzymywana jest na poziomie 18° C, a w ciągu dnia osiąga 25° C. Roślina zaczyna kwitnąć mniej więcej 2 miesiące po pojawieniu się kwiatostanu.

Zdjęcie nr 14. Warianty geograficzne okwiatu P. amabilis

Zdjęcia nr 14 i 15 prezentują sześćróżnych kształtów okwiatu i warżki botanicznych odmian P. amabilis pochodzących z Tajwanu, Sumatry, Irji, Jawy i Bornego. Środkowa cześć warżki różni się nieco u każdej z roślin: jest krótka i szeroka (Tajwan, Sumatra, Irja), lub długa i wąska (Jawa, Borneo). Podstawa płatków jest wąska (Irja, Borneo), lub krótka (Tajwan, Sumatra), sam okwiat jest względnie nieduży (Tajwan, Irja), lub duży (Jawa i Bornego). Podążając w kierunku południowym można zauważyć, że płatki zmieniają swój kształt z małych i okrągłych, na duże i romboidalne. Jak zostało to już napisane wcześniej, wielkość i kształt kwiatów nie są pomocne przy identyfikowaniu miejsca pochodzenia rośliny, z uwagi na rozmaitość czynników, które mogą mieć wpływ na te dwie cechy.

  Zdjęcie nr 15. Warianty geograficzne callusa P. amabilis

Aby zbliżyć się do identyfikacji konieczna może okazać się analiza kształtu warżki. Analiza DNA P. amabilis pochodzących z różnych siedlisk wykazała, że pomiędzy roślinami: Palawan, Sabah, Metawai, rosenstromii, moluccana, Timor i Jawa, występują różnice genetyczne. Większość Phalaenopsis to jednak endemity (poza kilkoma wyjątkami jak P. amabilis, P. sumatra, P. violacea, P. cornu-cervi i P. deliciosa), nie przejawiające różnic w kształcie z uwagi na pochodzenie geograficzne. Co więcej, niektóre gatunki blisko ze sobą spokrewnione są trudne do zidentyfikowania nawet dla profesjonalistów, z uwagi na podobieństwo okwiatu. Aby sprawy uczynić nawet bardziej skomplikowanymi, u roślin importowanych często widuje się callus o takiej strukturze, jaka była nieznana do tej pory. Nie do końca jest też jasne, czy callus taki to efekt anomalii, nowego siedliska, naturalnego procesu hybrydyzacji, czy krzyżówki powstałej w środowisku sztucznym. W obrębie tego samego gatunku, np. P. cornu-cervi, P. modesta i P. hieroglyphica obserwuje się osobniki pachnące i niepachnące. (Problem zapachu wymaga dalszych badań).

Liście – warianty geograficzne

Phalaenopsis to rodzaj u którego zaobserwować można różnorodność kolorów i kształtów liści. Trudno jest jednak zdefiniować pochodzenie rośliny z kształtu jej liści. Na cechę tę wpływają bowiem nawet te warunki, jakie występują w uprawie w warunkach sztucznych. Zdjęcie nr 16 prezentuje liście kilku roślin z rodzaju Phalaenopsis. P. bellina (po lewej na górze), ma grube sukulentowe liście eliptyczne – odwrotnie jajowate, które w środowisku naturalnym osiągając 30 cm (i więcej). W warunkach sztucznych, wyhodowanie rośliny o liściach długości 30 cm należy do rzadkości, zwykle są one krótsze i bardziej zaokrąglone. Mogłoby to sugerować, że roślina otrzymuje odpowiednią ilość wody i nawozów.

Zdjęcie nr 16. Warianty kształtu liści

P. violacea v. mentawai jest sklasyfikowana jako przedstawiciel gatunku P. violacea. Jednakże, liście tego gatunku mają zupełnie inny kształt od roślin pochodzących z innych rejonów (Półwysep Malajski i Sumatra). Liście Menatawi są cienkie, wydłużone (30 cm i więcej) oraz pofalowane, tak jak pokazuje to zdjęcie nr 16 (góra, po prawej). Obecnie, na skutek intensywnego krzyżowania P. bellina i P. violacea, w sprzedaży widuje się rośliny, których liście prezentują pomieszane cechy obu gatunków. Problem leży w tym, że hybrydy te sprzedawane są często pod nazwą gatunków botanicznych: P. violacea lub P. bellina.

Zdjęcie nr 16 (niżej) przedstawia P. gigantea. Głównym siedliskiem tego gatunku jest Borneo i część Sumatry (choć pojawiła się również teoria mówiąca, że P. gigantea nie rośnie na Sumatrze). Liście P. gigantea pochodzących z Sumatry są wydłużone, liście roślin z Borneo (Sabah) są zaokrąglone. P. gigantea z Sumatry są mniejsze niż rośliny pochodzące z Borneo. P. gigantea z Kalimantanu ma wielkość i kształt pośredni pomiędzy roślinami z Sabah i tymi z Sumatry.

Wielkość liści w znacznym stopniu uzależniona jest od warunków środowiskowych. Aby uzyskać duże i zdrowe liście, roślinie należy zapewnić odpowiednią ilość nawozu i mnóstwo światła. Rośliny pochodzące z naturalnych siedlisk i gatunki botaniczne wymagają bardzo intensywnego poziomu oświetlenia (podobnego do wymaganych przez rośliny z rodzaju Cattleya), i odpowiedniej cyrkulacji powietrza chłodzącej liście.

Ciekawostką pozostaje fakt, że rośliny rosnące w siedliskach naturalnych rosną znacznie większe niż rośliny tego samego gatunku żyjące w warunkach sztucznych i dzieje się tak nawet wtedy, gdy tym ostatnim zapewni się nawożenie, oświetlenie, temperaturę i wilgotność równe lub lepsze niż te, jakie mają ich dziko żyjący krewniacy. Podejrzewa się, że gatunki żyjące w środowiskach naturalnych rosną tak duże, ponieważ magazynują wodę w liściach co pozwala im przeżyć porę suchą. Co więcej, rośliny żyjące w naturze jako epifity mogą produkować składniki odżywcze, których nie są w stanie wyciągnąć z gleby, poprzez proces fotosyntezy. W takiej sytuacji rośliny mogą zdeterminowane do wytwarzania większych liści, które pomogą im zgromadzić więcej wody i zapewnią większą powierzchnie, na którą padać będą promienie słoneczne. Liście P. gigantea pochodzących z różnych rejonów, dorastają do tej samej wielkości i osiągają podobny kształt po 5 – 6 latach uprawiania w warunkach sztucznych. Fakt ten udowadnia nam że środowisko w jakim żyją rośliny ma istotny wpływ na wielkość i kształt liści.

Podobieństwa gatunkowe

1. Grupa P. cornu-cervi

Niektóre gatunki z rodzaju Phalaenopsis, w podrodzajach Polychlilos i Aphyllae, trudno jest zidentyfikować w oparciu o kształt i fakturę okwiatu. I tak na przykład P. boreensis, P. cornu-cervi, P. pantherina i P. lamelligera z sekcji Polychilos mają bardzo podobną formę, a różnice pomiędzy nimi są trudne do zaobserwowania.  Z uwagi na tak daleko idące podobieństwo pojawiają się opinie, że rośliny te to ten sam gatunek. Zdjęcie nr 17 prezentuje kwiaty sekcji Polychilos z kompleksu P. cornu-cervi. Warżki okwiatu poszczególnych roślin różnią się między sobą nieznacznie kształtem i fakturą, jednak różnice te można uznać za indywidualne warianty okwiatu. Unikalne cechy wykazuje jedynie szczytowa część warżki.

Zdjęcie nr 17. Gatunki z rodzaju Polychilos

Gatunek zaznaczony jako „nieznany”, na zdjęciu nr 17 (daleko po prawej), przyszedł z Indonezji oznaczony jako P. cornu-cervi. Na stronie internetowej „Especes de Phalaenopsis” kwiat wyglądającym niemal tak samo jak gatunek „nieznany” został zidentyfikowany jako P. boreensis. Podejrzewam, że nie jest to jednak P. boreensis choć także i nie P. cornu-cervi (zdjęcie nr 17, daleko po lewej). Oznaczony jako nieznany gatunek ma warżkę która przypomina kształtem półksiężyc, i przywodzi na myśl raczej warżkę P. pantherina (w środku), aniżeli strzałkowaty kształt warżki P. boreensis. Uderzającą różnicą pomiędzy gatunkiem oznaczonym jako nieznany a P. cornu-cervi jest to, że kwiat tego pierwszego pachnie kokosowo, podczas gdy P. cornu-cervi na ogół nie wydzielają zapachu.

Cechy warżki i callusa gatunków ze zdjęć nr 18 i 19 został zestawione w tabeli nr 6 w następujący sposób: (1) kształt zakończenia środkowej części warżki, (2) środkowy obszar zakończenia, (3) szyjka  środkowej części warżki, (4) przypominające pręciki wyrostki u podstawy środkowej części warżki  i (5) callus (tylna część)

Tabela nr 6. Cechy warżki

 

Obserwując zdjęcia 18 i 19, bez trudu można zauważyć, że P. lamelligera i P. pantherina mają różniące się wyraźnie warżki (1) oraz kształt callusa inny niż pozostałe gatunki. Gruczołowaty callus (tylna cześć) P. cornu-cervi różni się od pozostałych (dwudzielna klapka). Gatunek oznaczony jako nieznany (daleko po prawej) pochodzi z Indonezji, być może z Jawy, i ma unikalny kształt skrzydła w zakończeniu środkowej części warżki, podobny do tego, jakie zobaczyć można u P. pantherina (choć długość warżki (3) jest mniejsza niż u P. pantherina). Środkowa część zakończenia (2) posiadająca włoski występuje jedynie u P. pantherina. Być może nieznany gatunek jest naturalną hybrydą pomiędzy P. cornu-cervi i P. pantherina. Trudno jest jednak wytłumaczyć dlaczego wydziela on zapach, którego nie wydzielają dwa wcześniej wymienione gatunki.

Zdjęcie nr 18. Budowa zakończenia warżki roślin ze zdjęcia nr 17

Zdjęcie nr 19. Budowa callusa roślin ze zdjęcia nr 17

W klasyfikacji kompleksu P. cornu-cervi jedynie P. pantherina ma spełnia wyznaczone kryteria. Jedna z dobrze znanych stron internetowych uważa, że P. lamelligera i P. boreensis to krzyżówki. Choć jednak spotyka się opinię, że nie ma istotnych powodów dla których należy rozróżniać P. lamelligera i P. cornu-cervi jako osobne gatunki, jak wynika to ze zdjęć nr 18 i 19 obie rośliny różnią się od siebie nie tylko budową callusa ale także zapachem. Badania nad klasyfikacją kompleksu P. cornu-cervi wymagają jednak kontynuacji.

Tabela nr 7 prezentuje gatunki trudne do zidentyfikowana i śledzi ich pochodzenie. P. amabilis i P. equestris mogą być włączone do tej listy.

 

Tabela nr 7. Gatunki trudne do zidentyfikowania

 

Tłumaczenie Marzenna Kielan